Wojewoda wykupi kirkut

Wojewoda śląski, w imieniu Skarbu Państwa chce zapłacić 602 tys. zl Gminnej Spółdzielni za teren, na którym jest kirkut z grobem cadyka Dawida Bidermana Lelowera, świętego, czczonego przez chasydów. I przekazać to miejsce chasydom.

- Potrzebna jest jeszcze zgoda GS-u na zbycie tej nieruchomości - mówi Renata Kostiw-Rydzek z biura prasowego wojewody.

Walne zabranie spółdzielców, na którym mają zdecydować czy przyjąć tę ofertę zaplanowano na 15 kwietnia.

- Wszystko w rękach delegatów na walne zebranie - potwierdza prezes spółdzielni Andrzej Stępień.

Nieoficjalnie dowiedzieliśmy się, że Skarb Państwa wyasygnuje 602 tys. zł, a Fundacja Chasydów dołoży 200 tys. zł.

W sumie jest to kwota odpowiadająca operatowi szacunkowemu nieruchomości.

W Lelowie na ziemi, w której od kilkunastu pokoleń chowano Żydów, stoją sklepy i magazyny Gminnej Spółdzielni.

GS dostała to miejsce od państwa po drugiej wojnie światowej. Kirkut doszczętnie zniszczyli hitlerowcy. Nagrobki-macewy wywieźli a teren zrównali z ziemią.

Spółdzielnia przez kilkanaście lat inwestowała w to miejsce budując pawilony handlowe, magazyny. Dziś te budynki stoją nieczynne.

GS uważa, że za oddanie terenu powinien dostać rekompensatę finansową. Tylko grób cadyka jest wyodrębniony z części magazynu. U schyłku PRL-u, gdy normalizowały się stosunki polsko-izraelskie udało się chasydom odzyskać ten skrawek cmentarza. Grób, przykryty metalową skrzynią, jest w zamkniętym pomieszczeniu, za żelaznymi drzwiami z gwiazdą Dawida.

Naprzeciwko kirkutu była synagoga. Świątynię zburzyli Niemcy. Na jej miejscu wybudowano po wojnie zakład spółdzielni inwalidów.

O odzyskanie cmentarza i synagogi starała się Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach, (GWŻ) reprezentująca interesy żydowskie w woj. śląskim. Sprawa trafiła do Komisji Regulacyjnej do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Warszawie. Drugą stroną była gmina Lelów, która odrzuca roszczenia GWŻ.

Gmina Lelów stoi na stanowisku, że wniosek GWŻ należy oddalić lub umorzyć postępowania. W Lelowie twierdzą, że strona żydowska nie przedstawiła dowodów, że 1 września 1939 roku GWŻ była właścicielem nieruchomości, na której był cmentarz z grobem cadyka. Wg. ustawy z 1997 r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej gminy powinny przedstawić świadectwa własności swoich nieruchomości na dzień 1 września 1939 r.

GWŻ ma swoje argumenty. O materialne dowody jest trudno: w czasie wojny niszczono z premedytacją dokumenty potwierdzające własność żydowską.

Ale gmina mimo trudności przedstawiła sprawozdanie z badań księgi wieczystej, wypis z rejestru gruntów, wyrys mapy ewidencyjnej. Jednak te argumenty nie rozstrzygnęły sporu.

Sprawa z synagogą ma się trochę inaczej. Pawilon spółdzielni inwalidów wykupiła przed kilku laty krakowianka Małgorzata Czwartkiewicz. Na jej nazwisko nieruchomość jest zapisana w księdze wieczystej z 2001 r.

Faktycznie budynek jest użytkowany przez chasydów, kiedy przejeżdżają na grób cadyka. W budynku jest nawet rytualna łaźnia.

Chasydzi starając się o odzyskanie kirkutu przytaczali argumenty religijne. Dla Żydów cmentarz na zawsze pozostaje cmentarzem.

Zwlaszcza dla wyznywców ortodosjynego judaizmu. A chasydzi są bardzo ortodoksyjni.

Nierozstrzygnięty na drodze administracyjnej spór może zostać rozwiązany umową z GS-em.

W Lelowie, jest jeszcze jeden kirkut, tzw. nowy, przy szosie kieleckiej. Ślady cmentarza są w ziemi. Resztki macew, fragmenty kości wyorywują rolnicy, którzy użytkowują to miejsce.


Sporne mienie

Gmina Wyznaniowa Żydowska złożyła także wnioski o odzyskanie kilku nieruchomości w Częstochowie.

Chodzi m.in. o teren przy ulicy Nadrzecznej 60, działkę przy ulicy Polnej 2, budynek przy Spadzistej 2, w którym jest Młodzieżowy Dom Kultury i Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna.

Przy Polnej był dom starców i sierociniec prowadzony przez Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów w Częstochowie. Natomiast na Nadrzecznej stała stara synagoga, własność Zrzeszenia Studiujących Biblię.

Janusz Strzelczyk - POLSKA Dziennik Zachodni