Muzeum Regionalne PTTK w Olkuszu powstało w 1911 roku. Zostało założone staraniem inż. Antoniego Minkiewicza, pracownika ówczesnej olkuskiej kopalni rud cynku (późniejszego działacza niepodległościowego, współpracownika J. Piłsudskiego, ministra aprowizacji w pierwszych rządach Niepodległej Polski, poległego w wojnie polsko-sowieckiej) i nosi dzisiaj jego imię. Od pierwszych lat istnienia Muzeum gromadziło eksponaty związane z historią miasta i najbliższej okolicy, ze względu na specyficzne dzieje miasta oraz fakt, że wielu spośród założycieli i ofiarodawców eksponatów było zawodowo związanych z górnictwem i hutnictwem rud metali nieżelaznych znaczna część zbiorów Muzeum dotyczy tego tematu.

Historia eksploatacji rud ołowiu w okolicach Olkusza rozpoczyna się co najmniej w XII wieku. Przez kilka stuleci wydobycie rudy, jej przerób w piecach hutniczych, odciąganie srebra oraz handel ołowiem stanowiły podstawę egzystencji niemal całej ludności miasta. W olkuskich kopalniach i hutach stosowano najnowocześniejsze na ówczesne czasy rozwiązania techniczne, podejmowano prace górnicze na olbrzymią skalę (sieć sztolni czyli poziomych korytarzy do odprowadzania wody z kopalń liczy w mieście i najbliższej okolicy 32 km długości), w 1578 roku uruchomiono mennicę bijącą z olkuskiego srebra monety, a kontakty handlowe olkuszan objęły niemal całą ówczesną Europę Środkową (Ruś Nowogrodzka, Węgry, Niemcy, Czechy, Holandia). Upadek górnictwa i hutnictwa ołowiu i srebra datujący się od drugiej połowy XVII wieku pociągnął za sobą również upadek miasta. Dopiero w okresie rozbiorów podjęto próby jego ponownego uruchomienia oraz sięgnięto po złoża cynku (S. Staszic), a także rozwijano pokrewne gałęzie przemysłu, z których Olkusz znany jest do dzisiaj, jak fabryka naczyń emaliowanych.

Ekspozycja geologiczno-górnicza jest sztandarowa dla olkuskiego Muzeum. Obejmuje ona skamieniałości z okresu triasu i jury, minerały występujące w olkuskich kopalniach, stare narzędzia górnicze, sita i moździerze do przeróbki rudy, kaganki i lampki górnicze, mundury, dokumenty, monety wybijane w olkuskiej mennicy, eksponaty związane z obrzędowością górniczą jak kufle z „karczem piwnych”, obrazy o tematyce górniczej.

Część geologiczna ekspozycji podkreśla specyficzne dzieje i ich malownicze odbicie w krajobrazie okolic Olkusza. Złoża ołowiu i cynku występujące w postaci skupień minerałów jak galena, markasyt, blenda, piryt i inne zalegają poniżej poziomu skał jurajskich – wapieni, zbudowanych ze szkielecików drobnych zwierząt morskich: amonitów, gąbek, ukwiałów, koralowców, belemnitów, które w postaci tzw. ostańców, często zwieńczonych ruinami wzniesionych na nich zamków, tworzących tzw. Szlak Orlich Gniazd, dominują nad okolicą.

Najstarsze zabytki w zbiorach Muzeum związane z górnictwem olkuskim pochodzą ze starych wyrobisk górniczych, na które natrafiano podczas drążenia współczesnych chodników kopalnianych. Są to kilofy, łopaty, kaganki oraz taczki drewniane z XVI-XIX wieku. Górnictwo i hutnictwo z wieku XIX i XX upamiętniają liczne pamiątki i dokumenty pozyskane od dawnych pracowników olkuskich kopalń i hut. Wiele eksponatów pochodzi również z badań archeologicznych prowadzonych na terenie miasta i okolicy – na uwagę zasługują zwłaszcza odważniki wagi miejskiej wykonane z występującego tylko w okolicach Olkusza gatunku kamienia – zlepieńca parczewskiego i ołowiu.

Oprócz zabytków związanych z dawnym przemysłem w olkuskich zbiorach zobaczyć można eksponaty, zdjęcia i dokumenty dotyczące etnografii i kultury ludowej tego terenu, militaria z okresu powstań narodowych, I i II wojny światowej, judaika.

Jerzy Roś