W dzisiejszyj Gazecie Krakowskiej: "Plan rewitalizacji Twierdzy Kraków. Forteczne muzea"
http://www.krakow.naszemiasto.pl/wydarzenia/663105.html

Kilkanaście dni temu byłem na Kopcu Kościuszki i zwiedziłem bardzo fajną wystawę poświęconą insurekcji i kopcom krakowskim. Polecam, na prawdę warto zobaczyć.
Jak wiecie wokół kopca również jest fragment fortyfikacji.

Proszę o wsparcie pisma (ponizej) wystosowanego do Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w sprawie obiektów Twierdzy Kraków. Pisma proszę kierować na adres:
Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków
Jan Janczykowski
ul. Kanonicza 24, 31-002 Kraków


Kraków, 03.02.2007 r.

Wojewódzki Małopolski Konserwator Zabytków,
Pan Dyrektor
Mgr inż. arch. Jan Janczykowski

Przestrzeń naszego miasta i regionu jest jednym z bezcennych darów, którego zagospodarowanie winno być przedmiotem najgłębiej pojętej, obywatelskiej troski. Przestrzeń ta, której najbardziej dosłownym obliczem jest krajobraz, może być niewyczerpalnym źródłem wiedzy, idei i inspiracji; sama jednak, w fizyczny sposób, jest ograniczona, podatna na przemiany – w tym te gwałtowne i nieodwracalne.
Krajobraz Krakowa i Małopolski, rozumiany jako dziedzictwo i równocześnie obowiązek, wymaga odważnej myśli twórczej lecz może przede wszystkim – umiejętności porządkowania: zmniejszania zagrożeń i skrupulatnego wykorzystywania szans – owego creatio continua, rozumianego jako zadanie postawione naszemu pokoleniu.
W kurczącej się, ściśle zdefiniowanej przestrzeni Krakowa i otaczających jego gmin, istnieją obszary wolne, w pełni rozumienia tego słowa; tym cenniejsze, iż stosunkowo mało jeszcze znane i równocześnie zawierające wartości naukowe, ekologiczne i utylitarne.
Tereny, będące spuścizną burzliwej epoki industrialnej: poprzemysłowe, pomilitarne, zwalniane przez komunikację (nieraz mające faktyczny status tzw. „terenów porzuconych”) – to właśnie duża i prawdopodobnie OSTATNIA rezerwa przestrzeni w ściśle podzielonym i zdefiniowanym krajobrazie Polski Południowej. O przestrzenie takie już teraz toczy się gra, wypierająca zasady planowania przestrzennego oraz, szerzej, zasady zrównoważonego rozwoju. Należy dołożyć wszelkich starań, aby ustawowymi metodami, wspartymi doświadczeniem, wiedzą i aktywnością społeczności lokalnych powstrzymać zjawisko, zwane „korupcją przestrzeni”.
Z takiej troski i odpowiedzialności wynika zapytanie o wpis do rejestru zabytków kilkunastu obiektów dawnej Twierdzy Kraków, zarówno należących do Gminy Kraków, Województwa Małopolskiego oraz pozostających w rękach prywatnych właścicieli.

Twierdza Kraków powstawała w latach 1849 – 1916, na osnowie wcześniejszych umocnień z czasów Insurekcji Kościuszkowskiej. Jej znaczenie militarne nie wygasło w roku 1918, czego dowodem są zarówno prace modernizacyjne, prowadzone przez Wojsko Polskie w latach międzywojennych, jak i epizody z roku 1939 i 1945. Jej cechy genetyczne, wynikające z wojskowej potrzeby, realizowanej w specyficznych taktycznych, technicznych i terenowych warunkach monarchii austro-węgierskiej i Krakowa 2 połowy XIX wieku, są cenne i dziś. Obiekty i tereny forteczne były w świadomy i kunsztowny sposób nasycane zielenią, zaś uwarunkowania militarne wymuszały zachowywanie otwartych pól ostrzału i stref bezpieczeństwa. Tereny takie zachowane są w znacznej części do dziś, stanowiąc wyraźny ślad urbanistyczny, charakteryzujący się ponadto korzysta sytuacja własnościową.
Większość terenów pofortecznych pozostaje nadal własnością Skarbu Państwa oraz gmin. Przydatność dawnej twierdzy, jako systemu, dla niemilitarnych celów rozwojowych Krakowa, była doceniana już od późnych lat 50. XX wieku (prace J. Bogdanowskiego, plan H. Ptaszyckiej), dziś zaś jest zauważona w takich dokumentach jak Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa oraz Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Tereny zieleni fortecznej Krakowa to dziś 282 hektary istniejących, zdziczałych parków, szpalerów, smug zieleni i ponad 800 hektarów terenów otwartego, zielonego krajobrazu, które nadal można jeszcze scalić z obszarami zieleni fortecznej. Daje to łącznie ponad 1080 ha terenów zabytkowego, cennego z punktu widzenia ekologii, edukacji i rekreacji – krajobrazu warownego. Dodać tu należy, iż łączna powierzchnia wszystkich, urządzonych parków Krakowa w roku 2002 wyniosła 318, 5 ha, co stanowi mniej niż 1% całkowitej powierzchni miasta.
W roku 2003 została przedstawiona przez dr. Tomasza Orłowskiego, Generalnego Sekretarza Polskiego Komitetu Narodowego UNESCO – koncepcja transgranicznego wpisu fortyfikacji austriackiej na listę światowego Dziedzictwa Natury i Kultury UNESCO – jako fenomenu środkowoeuropejskiej myśli technicznej i równocześnie specyficznego, kulturowo-przyrodniczego krajobrazu warownego.
Pierwszym krokiem do ochrony i właściwego wykorzystania około 200 różnorakich obiektów dawnej twierdzy – jest właśnie ich wpis do rejestru zabytków. Jest to warunek podstawowy do ubiegania się m.in. o wpis zespołu fortecznego na listę Pomników Historii (co stanowi podstawę wszelkich rozważań nad ewentualnym, przyszłym rozszerzeniem wpisu Krakowa na listę UNESCO do granic zespołu fortecznego) a także do starań o dofinansowanie ich rewitalizacji z funduszów europejskich.
Opisanym tendencjom i koncepcjom, dającym szansę nowego, twórczego wykorzystania dziedzictwa historii dla dobra naszego miasta i regionu – w wyraźny sposób przeczy fakt braku wpisów do rejestru zabytków większości z obiektów dawnej twierdzy.
Mimo umocowania w ogólnych planach strategicznych Miasta i Regionu, znacznego stanu wiedzy, uprzedmiotowionej w dziesiątkach publikacji, materiałów informacyjnych, na kilku popularnych stronach internetowych; oraz mimo kilku udanych przykładów poszczególnych fortów i innych obiektów dawnej twierdzy – postępuje proces jej destrukcji i degradacji, jako zespołu. Po stronie zagrożeń urbanizacyjnych leży izolowanie obiektów fortecznych poprzez wkraczającą blisko i ciasno zabudowę oraz obsługującą ją sieć drogową; bezpośrednie zagrożenia antropogeniczne to kradzieże i dewastacja; zagrożenia naturalne – to rozrost zieleni, działanie wód opadowych, mrozu; przekroczenie progu genetycznej odporności budowli (obecnie 150-110 letnich). Najbardziej niepokojącym przykładem jest tendencja atomizacji zachowanego zespołu poprzez dopuszczenie rozprzedawania lub dzierżawienia poszczególnych obiektów i ich działek, bez odpowiedniego określenia warunków, zakresu i rodzaju inwestowania.
Jaskrawym przykładem takiego działania jest los największej i najcenniejszej grupy fortowej w Węgrzcach, przejętej z rąk Wojska Polskiego w całości, podzielonej bez wpisu do rejestru zabytków i bez planu zagospodarowania przestrzennego, w dowolny sposób zagospodarowywanej (osiedla mieszkaniowe, hale produkcyjne, niekontrolowana wycinka zieleni) – w otoczeniu dwóch największych fortów Krakowa: artyleryjskiego 47 „Łysa Góra” i pancernego: 47a „Węgrze” – jednego z największych obiektów tej klasy w Europie.
Wynikiem braku całościowej ochrony, zaniechanej przed kilkudziesięciu laty, jest dramatyczny przykład fortu 49 „Krzesławice” – podzielonego w swej strukturze pomiędzy różnych właścicieli: prawidłowo adaptowany ze środków miejskich blok koszar szyjowych jest zaledwie częścią obiektu; na terenie fos, którego – miejsca martyrologii z okresu 2 wojny światowej – zlokalizowano ogródki działkowe.
Rezultaty takich działań widać w skali urbanistycznej na przykładach dawnych obiektów obronnych Twierdzy Warszawa – nieraz wprost zabudowywanych blokami. Aktualne nie istnieje już specyficzny system XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa, możliwy do integralnego włączenia w strukturę miejską, a jedynie kilka izolowanych obiektów.

Wiele wskazuje na to, iż podobne tendencje rozpoczęły się także w Krakowie, gdzie zespół forteczny jest nieporównywalnie większy, ciągle jeszcze niezwykle cenny – także z przyrodniczego i krajobrazowego punktu widzenia. Zagrożona jest nie tylko „Idea Wielkich Plant Krakowa” – sformułowana przed prawie półwieczem przez prof. Janusza Bogdanowskiego, lecz nawet bardzo okrojony system fortecznych parków kulturowych, uwzględnionych w obowiązującym Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa.
Dlatego też, w poczuciu współodpowiedzialności za grożący nam wszystkim „grzech zaniechania” w stosunku do zagrożonej parcelacją, lecz ciągle żywej „zielonej twierdzy”, będącej fenomenem na skalę kraju i Europy, składamy niniejszym zapytanie - jak przebiega proces wpisu do rejestru zabytków dzieł obronnych oraz niefortyfikacyjnych dawnej warowni Kraków?

Z wyrazami szacunku


Dr Krzysztof Wielgus – wiceprezes Oddziału Krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, Instytut Architektury Krajobrazu Politechnika Krakowska, ul. Warszawska 24 31-155 Kraków.
dr Jerzy Grela
Paweł Kubisztal
Andrzej Madej
Mariusz Waszkiewicz
Bogdan Wereszczyński
Jaroslaw Żólciak

Przy wsparciu:
Stowarzyszenie PODGORZE.PL,
Towarzystwo na Rzecz Ochrony Przyrody
Fundacja Bioregion Jura

A mailem nie można?

Co to za Fundacja Bioregion Jura?

Można: wosozkr@wp.pl
Fundacja Bioregion Jura to fundacja która załozylem wraz z kolegą. Na razie skromna dzialalność: udzielona jedna dotacja na dzialania proekologiczne + drobne nagrody dla dzieci za udział w konkursach ekologicznych i kilka wystapień dotyczacych ochrony srodowiska. Skromnie, więc nie chcę specjalnie propagować organizacji.