Z liassem czyli jurą czarną/dolną a dokładnie z osadami iłów, mułowców, piaskowców tworzącymi się na obszarach delt, jezior, bagnisk i lagun (środowisko lądowe, wodno-lądowe, słodkowodne ze strefami brakicznymi) związane są jedne z najstarszych pokładów węgla brunatnego na terenie dzisiejszej Polski.
W pasie między Wysoką, Turzą, Kazimierówką i Nieradą, oraz w okolicach Blanowic, Poręby od lat 20-tych XIXw. (Mrzygłód) prowadzono jego eksploataję. Okresem największego rozkwitu gornictwa węgla w tym regionie był lata XX-lecia międzywojennego, a eksploataję ostatecznie przerwanao po IIWŚ. Przez ten czas wydobycie prowadzono w kilkudziesięciu kopalniach głębinowych (do kilkudziesięciu m głębokości), czasem działających tylko przez parę lat i niezliczonej ilości biedaszybów, czy też wyrobisk powierzchniowych.
Lokalnie duże znaczenie gospodarcze miały tzw. warstwy połomskie, czyli piaski i żwiry wykorzystywane do ceów budowlanych.

Dogger, jura brunatna, jura środkowa to postępujący z kierunku północno-zachodniego tzw. bruzdą Polsko-Duńską zalew morski (transgresja). Początkowo płytki zbiornik stopniowo zwiększał swój zasięg i głębokość, a z pobliskiego położonego na zachód i południowy zachód lądu rzeki dostarczały olbrzymią ilość terygenicznego materiału klastycznego (warstwy kościeliskie) i ilastego. Z upływem czasu zmieniają się warunki sedymentacji efektem czego jest potężny liczący ponad 200m miąższości kompeks iłów z pokładami syderytów (węglan żelaza FeCO₃, zawartość dochodział do 35% Fe).

Pokłady rud ciągnące się łukiem od okolic Zawiercia przez Częstochowę aż po Krzepice i Wieluń były eksploatowane od XIVw. (3 V 1377 W. Opolczyk nadaje braciom Jaśkowi i Niczkowi kuźnicę koło Cz-wy-Sabinowa) do lat 80-tych XXw.

Formacją dominującą są batońsko-bajoskie iły rudonośne (syderyty i jego skupiska - sferosyderyty), piaskowce, zlepieńce żelaziste, margle i wapienie glaukonitowe. Większość osadów powstawała w płytkich przybrzeżnych basenach w których następowało osadzanie materiału terygenicznego.
Podobnie jak w przypadku jury dolnej z utworami tego wieku spotkamy się w bardzo licznych wyrobiskach cegielni w Obniżeniu Górnej Warty, oraz na kueście ograniczającej od zachodu Wyżynę Częstochowską. W w/w utworach możemy znaleźć liczne amonity, Garantiana, Strenoceras, Parkinsonia, Oxycerites, Asphinctites, Morphoceras, Teloceras, Lycetticeras, rostra belemnitów, małże, ślimaki, łodygi liliowców, oraz zęby rekinów.

Na uwagę zasługuje kontakt dogger/malm (jura środkowa/jura górna), a szczególnie kelowej z niesamowitym bogactwem przy silnej koncentracji i wspaniałym stanie zachowania skamieniałej fauny.
Przeważający w północnej części kuesty profil, patrząc od powierzchni w głąb, wygląda następująco:

- osady czwartorzędowe,
- wapienie i margle (oksford),
- stromatolit 3-10cm,
- warstwa bulasta do 12cm,
- piaszczyste wapienie z ooidami 40-100cm,
- częstochowskie iły rudonośne (baton).

W warstwie wapieni piaszczystych znajdują się liczne amonity Macrocephalites, Hecticoceras, Choffatia i inne, oraz bardzo liczne belemniy, ramienionogi. Skamieniałości są liczne, często dość znacznych rozmiarów jednak ich stan zachowania nie jest najlepszy. Najciekawsza jest warstwa bulasta powstała w wyniku erozji i redepozycji wcześniejszych utworów w okresie zmniejszonej sedymentacji. Zbudowana jest ona z litoklastów będących fragmentami wcześniejszych osadów i/lub ośródek amonitów, z bardzo licznie i chaotycznie zdeponowaną fauną (foto: 1) spojoną ziarnami kwarcu, glaukonitu, ooidami żelazistymi i połamanymi elementami organicznymi. Warstwa bulasta pokryta jest laminowaną struktura biosedymentacyjaną - stromatolitem powstającym przy udziale sinic i bakterii.

Skamieniałości występujące w warstwie bulastej:
belemnity (foto: 1), w większości połamane, ale zdarzają się piękne całe rostra
- Hibolites hastatus,
- Hibolites semihastatus,
- Gastrobelus vantroplanus,
- Megatheuthis giganteus ,

amonity
- Hecticocerasy (foto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13),
- Choffatie (foto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13),
- Kosmocerasy (foto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8),
- Reinekie (foto: 1, 2, 3),
- Macrocephalites (foto: 1, 2, 3),
i rzadkie Lissocerasy, Erymnocerasy (foto: 1, 2), Horiocerasy (foto: 1), Quenstedtocerasy (foto: 1), Phyllocerasy (foto: 1), Lytocerasy

łodziki - w/g autorów badań są b. rzadkie, choć znalazłem wiele sztuk? (foto: 1, 2, 3),
ramienionogi (foto: 1),
szkarłupnie - rzadkie nieregularne jeżowce Collyrites, trochity liliowców (foto: 1)
małże,
ślimaki - dominują pleurotomarie (foto: 1, 2),
oraz gąbki, otwornice, sporadycznie zdarzają się zęby rekinów (foto: 1).

W południowej części (Ogrodzieniec) profil wygląda następująco:
- osady czwartorzędowe,
- wapienie i margle (oksford),
- jasnoszary margle z glaukonitem 10cm,
- margle z glaukonitem i fosforytami 10cm,
- piaszczyste margle do 20cm,
- margle z glaukonitem i fosforytami 20cm,
- piaszczyste margle i wapienie 2,2m
- piaszczyste wapienie z ooidami żelazistymi 1m,
- częstochowskie iły rudonośne (baton).

Skamieniałości z tej części charakteryzują się znacznie gorszymi stanami zachowania. Jako ciekawostkę mogę podać kamieniołom cementowni w Ogrodzieńcu gdzie w kilku miejscach przy wschodniej ścianie chodzimy po rdzawo-brunatnych piaszczystych wapieniach z bardzo licznymi i doskonale widocznymi rostrami belemnitów.

Na terenie P. Częstochowskiego będą to utwory oksfordu - głównie wapienie - skaliste (biohermy), ławicowe z licznymi konkrecjami krzemiennymi, najbardziej nas interesujące w. płytowe, oraz margle. Wapienie organogeniczne/organodetrytyczne (skaliste) które tworzą dzisiejsze ostańce zbudowane są głównie z gąbek krzemionkowych, sinic, otwornic, zawierają również liczne skamieniałości innych organizmów (ramienionogów, amonitów, belemnitów, itp.) Jednak ze względu na znaczną lityfikację i chaotyczny układ skamieniałości są bardzo niewdzięcznym obiektem w czasie poszukiwania skamieniałości.

Wapienie płytowe najmniej odporne na wietrzenie chemiczne i fizyczne o wyraźnej łupliwością/oddzielnością płytową. W tych właśnie utworach powszechnie spotykanych w licznych jurajski kamieniołomach i łomikach znajdziemy większość skamieniałości.

Najniższy oksford stanowią margle, wapienie margliste z licznymi naturalnie wypreparowanymi ośródkami amonitów rodzin
- Oppeliidae (foto: 1),
- Perisphinetidae (foto: 1),
- Cardioceratidae,
- Aspidoceratidae (foto: 1, 2),
- Haploceratidae (foto: 1),

Większość z okazów jest raczej mała tzn. średnica 1-3cm, oczywiście trafiają się również większe jednak zazwyczaj są one połamane/uszkodzone. Bardzo liczne są gąbki, znajdziemy również ramieninogi.

Powyżej zaczynają się wapienie skaliste i płytowe w których znajdziemy przekrój fauny:

amonity rodziny:
- Oppeliidae (foto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9),
- Perisphinetidae (foto: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14),
- Cardioceratidae,
- Haploceratidae (foto: 1),
- Aspidoceratidae (foto: 1, 2, 3),

łodziki (foto: 1),
belemnity (Hibolites, Belemnopsis) (foto: 1, 2, 3, 4),
ramienionogi (Rhynchonellida, Terebratulida) (foto: 1, 2, 3),
małże (foto: 1, 2),
jeżowce regularne i nieregularne (foto: 1),
małżoraczki,
gąbki

Na morskich osadach jury właściwie możemy poprzestać - kolejne epoki geolog. nie pozostawiły na tym terenie ciekawych dla większości zbieraczy skamieniałości. Można tu jeszcze wspomnieć o namuliskach niektórych próżni krasowych gdzie znajdowano plejstoceńskie szczątki fauny.

Link bezpośredni do galerii zdjęć skamieniałości - TUTAJ