Dział O JURZE - Orle Gniazda - Olsztyn

Zamek Olsztyn
Pierwsze wzmianki o olsztyńskiej warowni pojawiają się w kontekście procesu sądowego wytoczonego biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie po przejęciu władzy przez Władysława Łokietka w 1306r. Najstarsza bezpośrednia informacja o zamku w Olsztynie pochodzi z 1349r., w której wymieniany jest Zbyszko - "burgrabia de Olsten". Jan Długosz pisze pod datą 1356r. o Olsztynie jako o zamku królewskim wybudowanym przez Kazimierza Wielkiego. Należy jednak przypuszczać, iż była to rozbudowa pierwotnego zamku istniejącego tu od XIIIw. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370r. zamek stał się lennem księcia śląskiego Władysława Opolczyka.
W 1391r. po krótkim oblężeniu Władysław Jagiełło ponownie przywraca zamek Koronie, obsadza stałą załogą i ustanawia starostwem grodowym. Urząd starosty piastowali tu m.in. Jan ze Szczekocin, Piotr Opaliński, Zygmunt Jagielończyk. W połowie XV w czasie licznych konfliktów zbrojnych z książętami śląskimi zamek był ważnym punktem obronnym leżący na północno-zachodnim skraju Malopolski w pobliżu węzła szlaków handlowych. Od tego czasu był on wielokrotnie modernizowany, dozbrajany, w 1548r. stała załoga zamku liczyła 23 osoby.
Przełomową datą jest oblężenie Olsztyna przez wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w roku 1587. Załoga dowodzona przez starostę Kacpra Karlińskiego obroniła twierdzę, ale z zadanych zniszczeń zamek już się nie podniósł. W czasie "potopu" szwedzkiego zamek został zdobyty i popadł w całkowitą ruinę. Z materiału pozyskanego w czasie rozbiórki w latach 1722-29r. zbudowano kościół parafialny w Olsztynie.

Umocnienia Olsztyna zaliczane są do systemów wieżowych, natomiast ze względu na położenie i wykorzystanie naturalnych warunków obronnych jest to zamek skalno-wyżynny typu jaskiniowego. Zbudowany jest na planie nieregularnym wykorzystującym ukształtowanie terenu, jako budulca użyto łamanego kamienia wapiennego, oraz cegły (układ polski urozmaicony zendrówką).
Nazwa zamku to spolszczone Holstein, oznaczjące dziurawą skałę

Warownia składała się z trzech głównych części:

zarys umocnień zamku Olsztyn Zamek górny - położony na cyplu skalnym, w części północnej zlokalizowano budynek mieszkalny, połączony drewnianą klatką schodową z częścią mieszkalną zamku dolnego. Część mieszkalna połączona była murem obwodowym z wysoką, zachowaną do dziś, wieżą obronną. Kamienna kwadratowa podstawa wieży przechodzi w cylinder i stopniowo w ośmiokąt wykonany z cegły. Od strony południowej, charakterystycznym 2 metrowej szerokości międzymurzem, biegło główne wejście na teren zamku górnego. Na przeciwległym południowym krańcu wzniesienia znajdowała się czworokątna baszta obserwacyjna (starościńska). Teren pomiędzy basztą obserwacyjną, zamkiem dolnym i górnym był objęty murem obwodowym biegnącym krawędzią wzniesienia, a od strony zachodniej dodatkowo wzmocniony fosą.

Zamek średni - to bardzo ciekawy przykład wykorzystania naturalnych i sztucznie wykutych korytarzy i próżni skalnych, na powierzchni zabudowanych pomieszczeniami mieszkalnymi.

Zamek dolny - chroniony murem obwodowym i głęboką fosą. W części północnej zachował się trzy kondygnacyjny budynek mieszkalny, a w celach gospodarczych wykorzystywano również jaskinię Zamkową Dolną.

Z zamkiem związane są dwa ciekawe podania : O Maćku Borkowicu i o Kacprze Karlińskim

Wstęp na teren zamku płatny - 3,5zł, ulgowy 2,5zł - dane z 2012r.

Wybrane zdjęcia zamku w większym formacie »»»


Regestrum inweintarii castruan Olstin 1531.

[Akta Skarbowe Koronne rkp.LVI, t. 2, s. 61 i nast.]

Zamek Olsztyn
Zabudowania zamkowe
Pierwsza brama przez którą wchodzisz. Wieża murowana nie wysoka. W tej bramie.. mała izdebka dla stróża. W tej bramie powyżej pomost drewniany do siedzenia letnią porą, mieszczący się przy pokoju wspomnianej baszty. Tamże w pobliżu tuż przy moście drewniany pokój. Powyżej wielki sklep. Pod tym sklepem głęboka studnia na wodę w skała. Tamże w pobliżu łaźnia dobra. Pod łaźnią izdebka, a w niej mały stół. Dalej most, który wiedzie na wyższy zamek nie jest dobry, a nawet jest zły I wymaga od nowa przebudowy. Tamte na końcu brama murowana zamknięta... Tamże trzecia i ostatnia brama, która prowadzi do pałacu pomiędzy dwoma murami, zamknięta... Powyżej w tej bramie jest zbudowana murowana izdebka. lecz jeszcze nie ukończona. Wznoszą się jedynie murowane ściany. Powyżej tej izdebki, w wieży jest zaczęta kaplica... jednakże jeszcze nie ukończona, lecz są już ściany murowane. Wszedszy na zamek po prawej stronie jest sklep, a w nim stół. Przed tym sklepem pokój. Wszedszy na wyższy zamek jest jeden pokój czyli komora, w której są niezbędne rzeczy i sprzęty domowe. Tamże wielka ilość cebuli przygotowanej na zimę. Tamże wiele koryt i jedno wielkie, w którym, przechowuje się solone mięso. A tamże liczne sita i przetaki. Tamże szyb wykonanych z błon więcej jak dwa tysiące. Tamże...(?) żelazne małe i większe do pokrycia budynków więcej jak sto... Tamże wielka beczka z kapustą. Dziej kuchnia, w której są niezbędne sprzęty i rzeczy. Siedem czarek cynowych mniejszych i dwie większe. Podobnie dwanaście talerzy cynowych, trzy garnki i czwarta większa do mycia naczyń... diwa i jeden durszlak. Tamże krzesła blisko ścian i jeden mały stół i przenośna ławeczka. Wyszedłszy z komnaty inny, mniejszy pokój z kominem, gdzie są szyby z błon, przy ścianach skrzynie... Tamże cztery małe krzesła... W tym pałacu są dwa małe pokoiki i trzeci większy. Kamora (spiżarnia). W tym wyższym pokoju ponad pałacem naprzód... połcie mięsa... dalej... sadło. Tamże dwie wielkie beczki... trzecia mniejsza.., jedna beczka maku. Tamże rzepa. Tamże pokoju mała... i mały stół. Inny pałac. Wyszedłszy z tego pałacu z komnaty na murach jest pierzenie (?) z belek z oknami o szybach z błon, gdzie jest stół. Przez to pierzenie przechodni się do innego pałacu, który tu nazywają kamieniec, na skalistym wzgórzu. Wszedłszy tamże jest pałac, lecz jeszcze nie ukończony, lecz tylko położone są wielkie belki I zrobione schody, prowadzące wyżej. W oknach brak błon, nie ma też zamków. Zszedłszy stamtąd jest pod pokojem "w pobliżu kuchni Izba, w niej stół, gdzie mieszkał capitanus z familii zamkowej. Tamże trzy stoły dobre. Pośrodku zaś zamku jest druga wiata. W niej zaś tylko pomieszczenie dla bandytów i złodziei. Niżej zaś tych wszystkich budowli w murach zamkowych jest dobra stajnia, w której są... konie zamkowe.., które są stare i słabe. W pobliżu stajni izba.., dla familii zamkowej. Tamże blisko stajni są dwa wozy robocze (?) I trzeci lepszy zwany... Tamże pod stajnią są cegły... na podłogę w domach w liczbie około dwóch tysięcy. Dalej pod zamkiem jest inna stajnia dla trzydziestu koni, a w pobliżu dom, w którym... (?) i gdzie mieszkają rzemieślnicy. Pod zamkiem ogród (?) gdzie Są liczne drzewa owocowe. W innym miejscu blisko zamku są nowe zasadzone drzewa. Z innej strony pod zamkiem.., jest piec do wyrobu cegły i cementu. A tam cegły przeszło sześć tysięcy sztuk. Tamże przygotowany, cement...

Komora
Wszedłszy na wyższy zamek jest pokój, w którym jest wielki piec... Dalej jest inny pokój czyli komara, a w niej... dwie... (?) soli... (?) Tamże... mąki już oczyszczonej wielka beczka. Tamże cztery beczki...

Zamek Olsztyn
Inna komora:
W tym niżej położonym pokoju naprzód jest starych butelek 26. Tamże sześć beczek soli... Tamże beczka sera. Tamże szmalcu dwie beczki... Pałac... Wszedłszy już na najwyższy zamek naprzód jest wielka izba dobrze sklepiona... Tamże cztery okna, w nich błony dobre. Tamże trzy stoły i jedna ława. Tamże skrzynie pod ścianami, Z tej izby najpiękniejsza komnata z kominkiem i sześcioma okna. Dalej mały pokój w skale... Tamże starożytne "globorum"... Wyszedłszy wyżej po schodach jest komnata z kominkiem, lecz jeszcze nie ukończona. Położone są jedynie wielkie belki, brakuje błon. Belki tak wyższe jak I niższe ozdobiono. Przed komnatą jest pokój, a z tego pokoju jest mała izdebka... w której brakuje błon w oknach, posiada stół i ławy. Najwyżej jest wierzchołek murów i blanowanie stare i niedobre, a nawet potrzebujące restauracji. Na szczycie murów w najwyższym pokoju są różne machiny wojenne. Machiny wojenne i hakownice. Machiny wojenne dwie... Hakownic nowych 12. Starych hakownic inaczej kusz 11. Jedna hakownica zwana kozą. Jeden moździerz.

Lustracja starostwa olsztyńskiego 1765 Anno zdziałana.

[Akta Skarbowe Koronne rkp. XLVI, t. 43 s. 22]

Opisanie zamku olsztyńskiego.

Ten stoi na skale z wszystkim zrujnowany.
Komin tylko jeden i mury w niektórych miejscach.
Z wyjątkiem nielicznych fragmentów gdzie podaję autora, wszystkie teksty, zdjęcia, kod i layout na stronach www.jurapolska.com, www.jurapolska.pl, www.kajakiempopilicy.pl są mojego autorstwa i wykorzystanie ich na jakimkolwiek polu możliwe jest tylko i wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody.

JuraPolska.com - z nami poznasz Jurę


2001-2025 © Michał Demel
tel. 692 47 58 25 lub 602 29 58 24
JuraPolska.com & KajakiemPoPilicy.pl