Pradzieje, na ziemiach polskich, to okres od początków paleolitycznego osadnictwa do czasów przyjęcia przez Mieszka I chrześcijaństwa w 966r. Według najnowszych badań pierwsze ślady pobytu grup pitekantropów datowane są na zlodowacenie Mindel (530 - 430tyś. lat p.n.e.). Są to pozostałości obozowiska na Wzgórzach Trzebnickich (Dolny Śląsk) i późniejsze obozowiska z Ruska (Strzegom), czy z Wrocławia (dzielnica Krzyki), a ostatnio również w Jaskini Biśnik.

W początkowym okresie epoki z wcześniejszej kultury ceramiki sznurowej wykształciła się kultura Chłopice - Veselé, z której na przełomie 1700-1600 wyłoniła się grupa mierzanowicka. Ludy tej grupy zamieszkiwały na południe od linii Zawiercie - Szczekociny. Zakładano stałe osady, głównym zajęciem było łowiectwo, hodowla (świnie, owce, bydło), oraz coraz intensywniejsze rolnictwo. Podstawowym surowce do wyrobu broni i narzędzi był krzemień, oraz kości, róg, drewno i glina do ręcznego wyrobu naczyń. Wyroby metalowe stanowił mały udział w narzędziach, służyły raczej jako ozdoby. Większego znaczenia brąz jako surowiec do produkcji broni nabrał dopiero w okolica 1500 r. p.n.e.(kultura przedłużycka).
Od ~1300 r. p.n.e. rozpoczyna się kultura łużycka. Zmienia się profil gospodarki człowieka - podstawę stanowi intensywne rolnictwo i hodowla, myślistwo i zbieractwo stanowią tylko dodatkowe zajęcie. Od tego okresu można także przyjąć początki stałego osadnictwa - powstają pierwsze grody. Zazwyczaj są one budowane w szczytowych partiach wzgórz, na skalnych cyplach itp., często otoczonych fosą, czy palisadą. Domostwa wykonywane są z drewna (konstrukcja słupowa), z centralnym otwartym paleniskiem. Powszechnie wykonywano broń i ozdoby z brązu, bardzo duże znaczenie miała bogato zdobiona ceramika.

Na terenach dzisiejszej Jury dominuje kultura łużycka. Człowiek uprawia m.in. pszenicę, proso, jęczmień, len, konopie, mak, bób, soczewicę, groch, oraz drzewa owocowe. Hodowano świnie, owce, bydło rogate, kozy, konie; polowano na zwierzynę powszechnie występującą w lasach. Panuje ścisła hierarchia rodowa, dominuje kult solarny, oraz lunarny. Zarówno narzędzia, ceramika, broń są zdobione, wytwarzane ozdoby, często pełniące funkcje płatnicze. Koniec epoki brązu to początek ekspansji nowego materiału - żelaza. Do najważniejszych znalezisk z tego okresu należą:
- cmentarzysko w Kwaczale - ozdoby (naszyjniki) wykonanych częściowo z ołowiu
- Jankowice - ozdoby (wisiorki)
- Jamno (Częstochowa) - żelazny sierp
- Przeczyce - koła z piastami
- cmentarzysko szkieletowo-ciałopalne w Rakowie
Od najazdu Scytów (po ~600 r. p.n.e) następuje schyłek kultury łużyckiej. W Okienniku Rzędkowickim, Okienniku Wielkim i na Górze Birów odkryto brązowe grot pochodzenia scytyjskiego.
Kolejnym etapem jest napływ ludności celtyckiej, która przyczyniła się do znacznego rozwoju cywilizacyjnego terenów Wyżyny. Dotyczy to głównie udoskonalenia narzędzi rolniczych i broni (zastosowanie żelaza), oraz wyrobu naczyń glinianych (koło garncarskie). Bardzo ważnym akcentem jest zakładanie dużych osad, które mogą zostać uznane za zaczątki miast. Z tego okresu pochodzą stanowiska:
- Jaskinie Mamutowa, Maszycka - ceramika
- Wzgórze Klin w Iwanowicach
- Tyniec i Kraków-Mogiła
- okolice Chrzanowa - złote monety z końca drugiego wieku p.n.e.

Od około 400r. p.n.e. pojawia się kultura przeworska - ludy prowadzące osiadły tryb życia. Zajmowano się głównie uprawą roli (początki dwupolówki), hodowlą, ale nastąpił także znaczny rozkwit rzemiosła. Powstają różne specjalizacje, duże znaczenie ma rozwój metalurgii i kowalstwa - budowane są tzw. dymarki (prymitywna piece do wytopu żelaza). Wraz ze wzrostem wpływów rzymskich (początek naszej ery) następuje rozwój kultury przeworskiej, często wkracza na obszary dotychczas podległe wpływom "celtyckim". W dalszym stopniu rozwija się rzemiosło (tkactwo, garncarstwo itd.), kwitnie wymiana handlowa (także z Cesarstwem Rzymskim), powszechnie wykorzystuje się żelazne narzędzia i broń (miecze, groty itp.). Powstają zaczątki wspólnoty terytorialnej i podwaliny społeczeństwa.
Najazd Hunów (Vw. n.e.), okres Wędrówki Ludów, upadek Cesarstwa przyczynił się do regresu cywilizacyjnego ziem dzisiejszej Polski.

Wraz z nastaniem czasów wczesnośredniowiecznych na terenach dzisiejszej Polski pojawiły się plemiona słowiańskie. Według prof. K. Godłowskiego przywędrowały one znad górnego i środkowego Dniepru. Przyjmuje się, że w pierwszej fazie zasiedlone zostały doliny rzek, potoków, a później stopniowo tereny wyżynne.
Ludy słowiańskie trudniły się rolnictwem, hodowlą, jednak bardzo duże znaczenie miało myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo. Pod względem rozwoju technologicznego zauważalna jest duża i niekorzystna różnica w porównaniu do kultury przeworskiej. Upadły centra metalurgiczne, garncarskie, ponownie zaczęto wykorzystywać drewniane narzędzia rolnicze. U wczesnych Słowian panował ustrój rodowo - plemienny.

Większość terenów Jury podlega wpływom plemiona Wiślan z centralnym ośrodkiem w Krakowie. Stopniowo następuje stabilizacja osadnictwa, odradza się rzemiosło. W hutnictwie wykorzystywane są głównie rudy darniowe, jednak pojawiają się pierwsze stopy stali, pojawia się hutnictwo metali nieżelaznych. W rolnictwie ponownie znajduje zastosowanie system przemienno - odłogowy, zapoczątkowana zostaje nieregularna trójpolówka.
Już od VI-VIIw. na terenach Jury powstają liczne grodziska. Wykorzystywane są miejsca już z natury obronne - wzgórza, skaliste zakola itp. dodatkowo umacniane wałami ziemnymi, kamiennymi, palisadami.
Do najstarszych zaliczane są : Oborzysko i Ogrojec (u wylotu Jaskini Ciemnej), Pasieka w Rzędkowicach, oraz grodzisko na Górze Okopy (Ojców).
Nieco starsze pochodzące z VIII-Xw.:
- Siedlec-Gąszczyk (Mstów)
- Osiedle Wały (Dol. Wiercicy)
- Słupsko - Skały Kroczyckie (Kiełkowic)
- Birów (Podzamcze)
- Grodzisko (Dol. Wodąca)
- Góra Zamczysko (Udórz)
- Wzgórze Zamkowe (Ojców)
- Grodzisko (Ojców)
- grodziska w Dol. Będkówki
- Bukowiec (Ojców)
- grodziska w okolicy Babic i Płazy
Wraz z nastaniem początków państwa piastowskiego część grodzisk "plemiennych" upada.